Vai trò của thương mại trong tạo việc làm, chính sách hỗ trợ với người lao động

Theo dự đoán của OECD, quan hệ thương mại - lao động giúp thúc đẩy phục hồi thị trường việc làm

Tháng 5/2017 vừa qua, Tổng Giám đốc WTO Roberto Azevedo đã bảo vệ quan điểm tự do hóa thương mại của Nhật Bản, nhằm chống lại lập luận cho rằng thương mại gây ra mất việc làm. Báo cáo của Nikkei Asian Review đã dẫn lời Tổng Giám đốc WTO rằng “nhiều việc làm đã bị mất đi và đôi khi người ta có khuynh hướng tin rằng thương mại là nguyên nhân gây ra điều đó”. Nhưng “thực ra, không phải như vậy”. Mặc dù có thể là trong vài năm đầu của mở cửa thương mại và toàn cầu hóa, việc dịch chuyển lao động diễn ra giữa các ngành, các lĩnh vực có lợi ích nhiều hơn và dẫn đến một tầng lớp lao động bị mất khả năng cạnh tranh để kiếm sống. Chính những điều này khiến cho chủ nghĩa bảo hộ có xu hướng quay trở lại như một giải pháp thay thế và giải quyết vấn đề việc làm.

Tuy nhiên, thương mại tự do và thương mại công bằng vẫn còn nhiều hy vọng. Báo cáo Triển vọng việc làm năm 2017 của OECD được công bố ngày 13/6/2017 cho thấy sự ủng hộ và bằng chứng rõ nét về sự cải thiện số lượng việc làm trong bối cảnh thương mại tự do. Trong giai đoạn dài hạn 10 năm sau khi xảy ra khủng hoảng, tỷ lệ thất nghiệp được dự báo phù hợp với mức trước khủng hoảng, trong khi tỷ lệ sử dụng lao động trong độ tuổi dân số lao động được cho là vượt quá mức của thời kỳ trước suy thoái kinh tế. Như vậy, thương mại không làm mất việc làm, mà còn tạo ra việc làm. Thương mại vận hành tốt ngay cả khi các chính phủ có các chính sách hỗ trợ người lao động, ví dụ như các thể chế thị trường lao động bảo vệ phúc lợi của người lao động và xây dựng kỹ năng để người lao động thích ứng với những yêu cầu thay đổi của thị trường. Người lao động có thể tìm kiếm cơ hội việc làm tốt hơn trong một môi trường cạnh tranh từ nền kinh tế toàn cầu năng động.

Nếu nghiên cứu kỹ mối quan hệ giữa thương mại và lao động thì sẽ thấy dự báo của OECD có ý nghĩa quan trọng. Khi thương mại tạo điều kiện cho sự tương tác giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp nước ngoài, các doanh nghiệp cần phải tìm cách để gia tăng năng suất nhằm duy trì khả năng cạnh tranh. Tiến bộ công nghệ làm cho các giao dịch dễ dàng hơn đồng thời tạo ra số lượng lớn khả năng kinh doanh các sản phẩm dịch vụ chưa tồn tại. Các doanh nghiệp cần hoàn thiện các loại công việc mới, có thể là tiến một bước mới trong quá trình sản xuất hoặc tối ưu hóa sử dụng công nghệ mới, và nâng cao kỹ năng để đáp ứng các yêu cầu mới. Thương mại và công nghệ tạo ra các cơ hội kinh doanh để tạo việc làm. Một khía cạnh khác của quan hệ thương mại - lao động giúp thúc đẩy phục hồi thị trường việc làm theo dự đoán của OECD. Các nền kinh tế trong và ngoài OECD vẫn đang sẵn sàng để phát triển các hiệp định thương mại đa phương như TPP-11 và RCEP báo hiệu sự lạc quan về thương mại, công nghệ, thị trường lao động và sẵn sàng hành động. Tuy nhiên, các doanh nghiệp chỉ có thể tận dụng lợi ích này nếu có đủ vốn và lao động cần thiết để sử dụng. Không phải tất cả các nền kinh tế đều có năng lực như nhau. Không phải tất cả doanh nghiệp đều có thể cạnh tranh được. Một số doanh nghiệp vì vậy không thể tận dụng tiến bộ công nghệ. Một số người lao động không có nguồn lực để học hỏi kỹ năng cần thiết hoặc biết công nghệ để ứng phó với chi phí điều chỉnh: Một trong những thách thức đối với thị trường việc làm là tự động hóa các nhiệm vụ đơn giản, vì công việc sẽ bị thay thế nếu máy móc có thể thực hiện.

Tổng Giám đốc WTO Azevedo đã thừa nhận rằng, mặc dù chỉ có hai trong số 10 việc làm bị mất do thương mại gây ra, “nhưng 8 việc làm khác bị mất do công nghệ mới, năng suất cao hơn và sáng tạo hơn”. Đây là lý do chính đáng. Mặc dù OECD dự báo sự cải thiện trong tỷ lệ thất nghiệp, nhưng cũng cho thấy sự phân cực gia tăng về việc làm, dịch chuyển từ việc làm kỹ năng trung bình sang kỹ năng cao và không công nghiệp hóa, từ sản xuất chế biến sang dịch vụ. Theo báo cáo của OECD, việc phổ biến công nghệ thông tin viễn thông làm gia tăng đáng kể sự phân cực trong lĩnh vực sản xuất chế biến, thay thế lao động có kỹ năng trung bình với kỹ năng cao. Hơn nữa, những thay thế này không được bù đắp bằng sự cải thiện trong chênh lệch tiền lương (khoảng cách tiền lương giữa các công nhân có kỹ năng trung bình đến kỹ năng cao và giữa kỹ năng trung bình đến kỹ năng thấp ngày càng tăng lên). Những thay đổi này trên thị trường lao động đang đến ngay cả khi thương mại với nước ngoài có thể bị dừng lại. Báo cáo của OECD lưu ý, nhiều tác động tồi tệ của việc điều chỉnh thị trường lao động có thể được ngăn chặn hoặc giảm nhẹ với việc bảo vệ người lao động và xây dựng kỹ năng phù hợp, các chính phủ có thể giúp người lao động điều chỉnh trong bối cảnh công nghệ mới và kinh doanh mới. Điều này có tác dụng bảo vệ đáng kể tác động của công nghệ đối với phân cực việc làm trong sản xuất chế biến. Ví dụ, quy định chặt chẽ quá mức về thời gian làm việc của người lao động (luật bảo vệ việc làm) làm gia tăng chi phí quản lý hành chính để chấm dứt và thuê lao động, và không có khả năng thích ứng với công nghệ mới và các mô hình kinh doanh làm gia tăng việc chuyển từ lao động kỹ năng trung bình sang kỹ năng thấp. Ngược lại, các nhân tố cải thiện việc bảo vệ quyền của người lao động khi đối mặt với thay đổi kinh tế như các hiệp hội công đoàn thì sẽ giảm đáng kể tỷ lệ dịch chuyển này.

Với sự bảo vệ đó, các cách tiếp cận mới và phù hợp với giáo dục đào tạo nhằm chuẩn bị cho người lao động kỹ năng để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao hơn. Báo cáo năm 2017 của OECD cho thấy các công việc có nguy cơ rủi ro cao bao gồm trao đổi thông tin cơ bản, giao dịch đơn giản, các công việc thủ công đơn giản và được thực hiện bởi những người có trình độ giáo dục trung học hoặc thấp hơn. Các công việc có rủi ro thấp bao gồm hoạt động sáng tạo, quản lý nhân sự và những người được giáo dục đại học.

Thương mại và công nghệ tạo ra cơ hội kinh doanh và việc làm. Những rủi ro đối với thị trường lao động có thể được ngăn chặn. Các cam kết về mở cửa thương mại có thể được thực hiện thông qua tiếp tục hỗ trợ lực lượng lao động giúp họ được làm việc, bảo vệ các tiêu chuẩn lao động, đầu tư vào giáo dục chất lượng cao để xây dựng tính sáng tạo và khả năng thích ứng. Trên thực tế, thương mại tự do và công bằng có lợi cho người lao động. Giải pháp không nằm ở việc đóng cửa thị trường mà giúp người lao động phát triển mạnh khả năng tiếp cận với nền kinh tế tiên tiến và toàn cầu.