Sử dụng máy móc, thiết bị nội để giảm nhập siêu
Công nghiệp nặng 28/09/2011 18:04 Theo dõi Congthuong.vn trên
Thiết bị, máy móc cung cấp cho các công trình lớn hầu hết rơi vào tay các nhà thầu nước ngoài
CôngThương - Kết quả mờ nhạt
Chỉ thị 21/CT-BCT do Bộ Công Thương ban hành ngày 26/8/2010, nhằm triển khai thực hiện Chỉ thị số 494/CT-TTg ngày 20 tháng 4 năm 2010 của Thủ tướng Chính phủ về việc sử dụng vật tư, hàng hoá sản xuất trong nước trong công tác đấu thầu các dự án đầu tư sử dụng vốn nhà nước.
Sau một năm triển khai thực hiện, Bộ Công Thương đã nghiêm túc thực hiện rà soát kế hoạch mua sắm máy móc, thiết bị tăng cường cơ sở vật chất năm 2010 và xây dựng kế hoạch năm 2011 theo tinh thần tăng cường sử dụng máy móc, thiết bị, vật tư, nguyên liệu trong nước sản xuất được. Các đơn vị được giao làm chủ đầu tư dự án đã thực hiện nghiêm chỉnh Chỉ thị 494/CT-TTg và Chỉ thị 734/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ, như: phân chia các gói thầu các dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước thực hiện đúng quy trình. Đối với gói thầu mua sắm hàng hóa, chủ đầu tư đã tổ chức đấu thầu trong nước và lựa chọn nhà thầu phù hợp. Với các gói thầu xây lắp, chủ đầu tư đã thực hiện quá trình đấu thầu rộng rãi trong nước và lựa chọn được các nhà thầu phù hợp với từng gói thầu...
Tuy nhiên, đánh giá chung về kết quả thực hiện Chỉ thị 21, ông Nguyễn Văn Thụ - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam - cho biết: Tuy có nhiều thành tựu, nhưng bức tranh chung của ngành sản xuất thiết bị trong nước còn mờ nhạt. “Cách đây 15 năm, trực tiếp tôi đi ký kết các công trình, tôi hiểu rằng chúng ta có thể làm được 30-40% phần việc trong các công trình đó. Tuy nhiên, thực tế, bản thân chúng tôi - những người làm nghề - cũng rất trăn trở khi thấy nhiều dự án hoàn toàn chúng ta có thể làm được hoặc tham gia vào được, ví dụ với dự án xi măng Ninh Bình 3,6 triệu tấn/năm, dự án xi măng Đồng Bành công suất 910.000 tấn/năm..., song những dự án này vẫn được giao cho nhà thầu nước ngoài. Tập đoàn công nghiệp nặng DOOSAN VINA cũng cho chúng tôi biết, cần cẩu họ sản xuất bán ra nước ngoài được vài chục chiếc, nhưng chỉ bán được 2 chiếc trong nước. Chúng ta phải đặt câu hỏi tại sao sản phẩm thiết bị trong nước sản xuất lại khó tiêu thụ được ngay trong nước mình như vậy? Có thể thừa nhận một thực tế, ngoài vướng mắc về cơ chế chính sách thì nhiều DN trong nước vẫn bảo thủ, chưa vượt lên được chính mình”.
Theo Bộ Công Thương, tính đến hết tháng 8/2011, các dự án đầu tư giá trị máy móc, thiết bị, vật tư nguyên liệu trong nước khoảng 16.090.803 triệu đồng, tỷ lệ sử dụng hàng hóa trong nước trung bình khoảng 18,6%. Con số 18,6% được coi là khá mờ nhạt, do nhiều nguyên nhân và hạn chế khác nhau.
Luật đấu thầu, cơ chế vốn... cần được tháo gỡ
Tại hội nghị, nhiều ý kiến đã mổ xẻ về cơ chế chính sách. Do chưa đồng bộ nên rất khó thực hiện trên thực tế, nhất là những bất cập trong quy định của Luật Đấu thầu. Ông Vũ Việt Kha - Tổng giám đốc Tổng công ty Máy và Thiết bị công nghiệp (MIE) chia sẻ: Năm 2011, các doanh nghiệp cơ khí vay vốn rất khó khăn. MIE là một trong số ít những thành viên tích cực của Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí tham gia công tác nội địa hóa bằng nhiều hợp đồng cụ thể, như cung cấp thiết bị cho ngành xi măng công suất 1,2 triệu tấn/năm, thiết bị cơ khí thủy công, thiết bị siêu trường siêu trọng cho các nhà máy thủy điện, nhiệt điện công suất từ 50 MW đến 2.400 MW…
Ông Kha nhận định, thiết bị công nghiệp vẫn là một thị trường lớn, đầy tiềm năng, nếu chỉ cần đáp ứng từ 20-30% nhu cầu của thị trường này thì ngành cơ khí, trong đó có MIE đã có thể có được đơn hàng khoảng 1 tỷ USD mỗi năm. Tuy nhiên, để có thể làm được con số ấy cần có cơ chế, chính sách hợp lý và nhất là phải có bàn tay hữu hình của nhà nước. Cũng theo ông Kha, hiện nay chúng ta đã tham gia vào sân chơi quốc tế, nhưng bất cứ nước nào cũng có chính sách bảo hộ riêng cho hàng hóa của họ. Theo đó, ông Kha đề nghị nhà nước cần xây dựng hàng rào kỹ thuật để bảo hộ đối với một số sản phẩm trong nước chưa sản xuất được.
Liên quan đến Luật Đấu thầu, ông Kha cũng như rất nhiều đại biểu khác có ý kiến nên cân nhắc và chỉnh sửa đổi một số điều trong Luật. Có như vậy, các DN trong nước mới có điều kiện tham gia nhiều hơn vào các hợp đồng EPC. “Khi làm việc với các bộ, ngành, chúng tôi đã kiến nghị rất nhiều, hầu như các công trình lớn đều do Trung Quốc thắng thầu. Bởi Luật Đấu thầu của chúng ta ưu tiên yếu tố giá rẻ, nên đầu tiên phía nhà thầu nước ngoài bỏ thầu rất thấp; sau đó, trong quá trình thực hiện, họ thêm vào rất nhiều điều khoản dẫn tới giá trị hợp đồng còn cao hơn nhiều nhà thầu trong nước” - ông Kha thẳng thắn chia sẻ.
Nhiều đại biểu thẳng thắn nhìn nhận: Thực tế, một số máy móc thiết bị, vật tư, nguyên liệu trong nước có chất lượng và giá cả chưa cạnh tranh được với các máy móc thiết bị, vật tư, nguyên liệu cùng loại được nhập khẩu (đặc biệt nhập khẩu từ Trung Quốc, Đài Loan...). Hơn nữa, nhiều máy móc, thiết bị, vật tư, nguyên liệu lại thuộc các hợp đồng trọn gói; do vậy rất khó khăn cho chủ đầu tư trong việc yêu cầu nhà thầu phải sử dụng các sản phẩm trong nước. Nhiều nhà sản xuất trong nước chỉ làm được những bộ phận gia công cơ khí đơn giản, còn lại phải nhập khẩu về lắp ráp trong nước. Những loại máy móc này tuy có giá thành cạnh tranh, nhưng tính đồng bộ không cao, khó đáp ứng được yêu cầu của nhà đầu tư. Riêng đối với một số lĩnh vực như dầu khí, điện, nhựa, thuốc lá... đòi hỏi phải nhập khẩu nhiều máy móc thiết bị công nghệ cao thì trong nước chưa sản xuất được nên buộc phải nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu.
Khó khăn về vốn cũng là một nguyên nhân cơ bản. Tổng giám đốc Tổng công ty Điện tử tin học - Lưu Hoàng Long nhận định: Có một thực tế là hầu hết các dự án đều thiếu vốn trong nước và chủ đầu tư phải vay phần lớn ở nước ngoài. Chính vì thế, việc lệ thuộc vào các tổ chức cho vay về nhà thầu EPC hoặc cung cấp thiết bị hàng hóa cung cấp từ nước ngoài là đương nhiên. Nếu chúng ta tách ra làm nhiều gói thầu nhỏ để các DN trong nước làm thì dễ vi phạm vào quy định của nhà tài trợ. Ông Long đề nghị, Bộ Công Thương nên làm việc với Bộ Tài chính, đề nghị Chính phủ có một cơ chế cho các nhà thầu trong nước... Ông Ninh Viết Định - Trưởng ban Quản lý đấu thầu (Tập đoàn Điện lực Việt Nam - EVN) lý giải thêm, tại sao ở các dự án lớn thì nhà thầu nước ngoài vẫn trúng thầu EPC? Tất cả đều do nguồn vốn. Vì khi chúng ta chấp nhận vay vốn nước ngoài thì phải phụ thuộc vào nguồn vốn của họ. Thực tế, EVN đã rất vất vả trong việc đàm phán để các nhà thầu trong nước có thể tham gia vào các gói thầu EPC.
Quyết liệt thực hiện Chỉ thị 21
Phát biểu kết luận hội nghị, Thứ trưởng Bộ Công Thương Lê Dương Quang ghi nhận, so với năm 2010, năm 2011 tỷ lệ nhập siêu đã giảm xuống nhiều. Có được thành công này rõ ràng một phần từ việc tăng cường mua sắm thiết bị vật tư trong nước. Tuy nhiên, kết quả đạt được vẫn chưa được như mong đợi. Khoảng 83% tổng giá trị kim ngạch nhập khẩu rơi vào chính nhóm máy móc thiết bị vật tư sản xuất. Nếu thời gian tới, chúng ta thực hiện tốt Chỉ thị 494/CT-TTg và Chỉ thị 21/CT-BCT sẽ kiềm chế nhập siêu tốt hơn nữa. Để làm được điều đó, thứ nhất, các chủ đầu tư gương mẫu quyết liệt thực hiện nghiêm túc chỉ thị nói trên. Theo đó, cần rà soát lại các dự án, bóc tách rõ ràng để xem xét cái gì mua được trong nước, cái gì nhập khẩu. Qua đó sẽ can thiệp kịp thời, nếu trong nước đã sản xuất được mà vẫn nhập khẩu thì sẽ có biện pháp cứng rắn để hạn chế. Thứ hai, mặc dù Nhà nước có chính sách bảo hộ hàng trong nước, nhưng bản thân nhà sản xuất phải tự mình vươn lên, đảm bảo chất lượng của thiết bị. Thứ trưởng cũng lưu ý nhà sản xuất cũng phải thường xuyên quan tâm đến nguồn thông tin từ Bộ Công Thương để từ đó nắm bắt, đăng ký để đưa vào danh mục để nhận hỗ trợ từ các chương trình.
Thứ trưởng khẳng định, những kiến nghị của các đại biểu về Luật Đấu thầu, về vốn, cơ chế chính sách, Bộ Công Thương sẽ cùng thống nhất với các bộ ngành, trình lên Chính phủ tăng cường phối hợp, cung cấp thông tin, điều chỉnh chính sách. Bởi hơn ai hết, điều mà các DN trong ngành thiết bị này cần chính là cơ chế chính sách cụ thể. Có như thế mới góp phần thúc đấy sử dụng hàng hóa trong nước, giảm nhập siêu.