Phát triển hợp tác xã Việt Nam- Cần sự đổi mới và tăng cường liên kết

HXT Xuân Định, Xuân Lộc (Đồng Nai) tự mang sản phẩm chào hàng đối tác tại chợ đầu mối nông sản Dầu Giây (huyện Thống Nhất, tỉnh Đồng Nai)

Thị trường, nguồn vốn, trình độ quản trị: 3 tử huyệt của các HTX Việt Nam

Theo Liên minh HTX Việt Nam, hiện cả nước có gần 20.000 HTX đang hoạt động. Đặc biệt, sau 5 năm thực hiện Luật HTX năm 2012, tình hình phát triển HTX nông nghiệp đã có những chuyển biến bước đầu, số HTX nông nghiệp thành lập mới tiếp tục tăng. Đến hết năm 2017 cả nước có 38% tổng số HTX làm ăn có hiệu quả trong khi năm 2012 chỉ có 10%. Cùng với việc nhiều HTX được thành lập mới thì cũng có không ít HTX giải thể hoặc làm ăn chưa hiệu quả. Nguyên nhân chính được các chuyên gia trong ngành chỉ ra là do các HTX gặp khó khăn về thị trường tiêu thụ, vấn đề quản trị và nguồn vốn còn hạn chế.

Là HTX mới thành lập chưa đầy 3 năm, ông Nguyễn Thanh Sang - Chủ nhiệm HTX sản xuất nông sản GAP xã Bình Phước Xuân (huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang) - thừa nhận, HTX Bình Phước Xuân được thành lập với mục đích chính chỉ là làm đại diện pháp lý cho các xã viên, giúp họ đứng ra làm hợp đồng tiêu thụ sản phẩm. Chính vì vậy, dù HTX có 1.100ha trồng xoài nhưng chỉ có 70ha đạt chuẩn VietGAP với sản lượng đạt 10 tấn/ha và chủ yếu tiêu thụ qua thương lái, thường bị ép giá. Muốn đầu ra ổn định, HTX cần phải đi xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm song kinh phí không cho phép.

Tương tự, bà Võ Thị Nui - Giám đốc HTX xoài Tứ Quý Thạnh Bắc (Tân Biên, Tây Ninh) - cho biết, do mới thành lập hơn 3 năm nên số xã viên vẫn còn ít (khoảng gần 20 xã viên với sản lượng sản xuất gần 500 tấn xoài/năm). Bên cạnh đó, vì nguồn vốn có hạn, xoài của HTX mới chỉ được chứng nhận ATVSTP và chủ yếu bán qua các thương lái tới TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Gia Lai… “Chúng tôi rất mong muốn được sự hỗ trợ của các cấp chính quyền, các chuyên gia chuyển giao công nghệ, phương pháp sản xuất rau quả an toàn cũng như có hướng bao tiêu cho sản phẩm để xã viên yên tâm canh tác thay vì phải chạy đôn chạy đáo tới từng chợ đầu mối chào hàng như hiện nay”, bà Nui bày tỏ.

Nếu như các HTX hoạt động còn chưa hiệu quả do thiếu vốn hoặc đầu ra thiếu ổn định thì ở HTX thanh long Long Trì (Long An) nguyên nhân chính lại do người lãnh đạo thiếu tâm và tầm. Ông Trần Quốc Trọng, cựu thành viên HTX này tỏ tiếc nuối khi HTX phải ngưng hoạt động gần 1 năm nay và đang cho thuê lại trụ sở cùng hệ thống kho lạnh đã xây dựng trước đây. Theo ông Trọng, HTX này không thiếu người tài (bản thân ông Trọng cũng đang là chủ doanh nghiệp sản xuất rượu vang Thanh Long có tiếng có Long An), đầu ra cũng khá ổn định nhưng vì cái tầm của người lãnh đạo không đủ, chiến lược hoạt động không bài bản nên dẫn tới việc làm ăn không hiệu quả và phải giải thể.

Đổi mới hoạt động, tăng cường liên kết

Là HTX nông nghiệp đầu tiên được chứng nhận VietGAP cho trái xoài từ năm 2010 và hiện đang xuất khẩu đi Trung Quốc, Hàn Quốc... ông Nguyễn Thế Bảo- Giám đốc HTX xoài Suối Lớn - cho rằng, trước diễn biến cạnh tranh ngày càng gay gắt từ thị trường, muốn tồn tại, các HTX cần phải đổi mới và có chiến lược phù hợp. Chẳng hạn với trái xoài, nếu có chiến lược phát triển tốt, trồng giống xoài cho phù hợp, thì ít bị biến động về giá cả, thu nhập sẽ tốt hơn. Theo ông Bảo, hiện HTX Suối Lớn có khoảng 50% diện tích trồng mới bằng giống xoài Đài Loan, 1ha mang lại lợi nhuận hơn 400 triệu đồng cho xã viên.

Đối với thị trường xuất khẩu, từ kinh nghiệm của HTX mình, ông Bảo cho biết, để xuất khẩu được sang các thị trường khó tính, HTX cần phải hợp tác chặt chẽ với doanh nghiệp xuất khẩu, từ đó 2 bên sẽ cùng phối hợp nhằm đáp ứng các vấn đề kỹ thuật, đảm bảo tiêu chuẩn ATVSTP, mẫu mã cũng phải đẹp để cạnh tranh được với hàng cùng loại của các nước khác.

Ngoài đổi mới, thích ứng với thị trường, các chuyên gia cho rằng, việc tăng cường liên kết giữa các HTX, nhất là các HTX lớn, chuyên nghiệp với các HTX nhỏ là một yếu tố rất quan trọng - mô hình phát triển của Liên hiệp HTX thương mại TP. Hồ Chí Minh (Saigon Co.op) là một điển hình. Ông Đỗ Quốc Huy - Giám đốc Marketing Saigon Co.op - cho biết, Saigon Co.op đã chủ trương liên kết, hợp tác, hỗ trợ ứng vốn trước cho các tổ chức, HTX tại các tỉnh, thành khu vực phía Nam, tiêu thụ các mặt hàng rau, trái cây, thủy sản… với sản lượng doanh thu tăng trưởng 10-15%/năm. Nếu như năm 2009 mới có 150 nhà cung cấp, chủ yếu là các HTX tham gia cung cấp hàng hóa cho Saigon Co.op thì tới nay đã có tới hơn 600 nhà cung cấp, HTX tham gia cung cấp hàng hóa và liên kết với Saigon Co.op. Điều này tạo thuận lợi giúp Saigon Co.op có nguồn hàng chất lượng, phong phú phục vụ người tiêu dùng. Ở chiều ngược lại, các nhà cung cấp, HTX khi tham gia cung cấp hàng hóa, liên kết với Saigon Co.op sẽ có đầu ra và thu nhập ổn định.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh ngày càng gay gắt hiện nay, để phát triển HTX, lãnh đạo Saigon Co.op kiến nghị các cơ quan quản lý nhà nước cần có chính sách hỗ trợ thiết thực, hiệu quả hơn về thuế, nguồn vốn ưu đãi với các doanh nghiệp Việt, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ, HTX. Bên cạnh đó, cần có cơ chế, chính sách rõ ràng hơn trong quản lý, kiểm soát chất lượng hàng hóa, bởi hiện nay các thủ tục kiểm soát chất lượng hàng hóa còn phức tạp, chồng chéo; cơ chế quản lý xuất xứ hàng hóa cần minh bạch, rõ ràng hơn...

Thêm vào đó, một vấn đề khó khăn hiện nay mà các HTX gặp phải đó là vốn. Do các HTX mô hình hoạt động thường nhỏ, thiếu tài sản thế chấp, năng lực quản trị kém vì việc tiếp cận vốn rất khó khăn. Theo ông Nguyễn Mạnh Cường- Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam, cơ chế hỗ trợ vốn cho các HTX cần có quy định “mở” và rõ ràng hơn. Trong đó, nên bổ sung tới việc cho vay các thành viên của HTX bởi phát triển thành viên cũng là yếu tố quan trọng để phát triển HTX.

Còn theo TS. Võ Mai- một chuyên gia trong ngành nông nghiệp, muốn HTX hoạt động hiệu quả, phải có tiêu chuẩn, tổ chức chặt chẽ, có sự chuẩn bị tốt mà trước tiên phải tìm được người đứng đầu, tức giám đốc HTX phải là người có trình độ. Do đó, trước khi thành lập HTX, chính quyền địa phương phải cử người đi học, để nâng cao trình độ sau đó về địa phương tham gia ban lãnh đạo HTX.