Nghệ An- nguy cơ mai một nghề muối truyền thống

Diêm dân trên cánh đồng muối cuối vụ

Xã Quỳnh Thuận (Quỳnh Lưu) lâu nay vẫn được biết đến với nhiều cánh đồng muối nhất ở Nghệ An. Hỏi những người lớn tuổi trong làng thì nghề làm muối ở đây đã có từ hàng trăm năm nay. Mùa này, cũng không phải là chính vụ nhưng vẫn có khá nhiều hộ dân vẫn miệt mài trên cánh đồng muối. Bà Hồ Thị Lan ở xóm 5, Quỳnh Thuận - một trong số những “lão diêm dân” đang bám trụ trên đồng muối vì nỗi lo sợ rằng nghề truyền thống sẽ bị mai một, bởi theo bà, nghề này quá vất vả mà thu nhập chẳng đáng là bao.

Theo lời kể của bà Lan: “Dùng đất làm muối là “gọi tắt” cho tiện, khi người ta dùng đất sét trong khâu lọc nước, quan trọng ở chạt lọc, nước muối có nồng độ cao sẽ được tách ra và gom vào ô chứa rồi mới đem lên sân phơi. Việc sử dụng đất khiến nồng độ muối trong nước thấp và lâu kết tinh hơn. Bây giờ, thay vì dùng đất sét thì dùng bằng cát. Việc sử dụng cát biển tạo những mạch nhỏ dẫn nước biển vào sân phơi, đồng thời còn giúp cho nước thẩm thấu nhanh hơn, quá trình cô đặc muối từ nước biển hiệu quả hơn. Sau đó muối trong cát mới được lọc lại để đem lên sân. Phương pháp này có thể tạo ra diện tích lớn tối đa. Ước tính, sản lượng sản xuất mỗi năm đạt xấp xỉ hàng chục nghìn tấn, diện tích đồng muối Quỳnh Thuận được mở rộng đáng kể, có thời điểm đạt tới 130-140ha; giá muối cũng có thời điểm đạt “đỉnh” 2.000-2.500 đồng/kg.

Song, đến nay rất khó giữ được nghề muối truyền thống vì sự cạnh tranh khi thị trường được mở rộng, giá muối lại rớt thê thảm. Và hạt muối một thời giúp những diêm dân thoát nghèo nay lại rơi vào tình cảnh mất giá, một bát phở đổi được tạ muối. Vì vậy, không ít diêm dân đã chấp nhận bỏ nghề để chuyển sang công việc có thu nhập tốt hơn. Số hộ sản xuất muối còn lại hiện đều nằm ngoài nhóm tuổi lao động (người già và trẻ con) làm tranh thủ ngày nắng kiếm tiền mua thêm rau dưa vì không thể tìm được công việc thay thế.

Nghề làm muối dần bị thu hẹp về diện tích, nên sản lượng ngày nay cũng chỉ còn lại chừng 1/3 so với thời kỳ hoàng kim của hạt muối Quỳnh Thuận. Cũng vì thế dịch vụ nghề muối cũng teo tóp dần, những hộ chuyên thu mua muối cho bà con diêm dân cũng phải chuyển sang nghề khác. Ông Nguyễn Văn Chuyên, ở xóm 4 là người thu mua muối cho biết: “Ngày trước, trung bình một vụ muối, tôi thu mua được 700-800 tấn nhưng đến vụ muối năm 2016, tôi chỉ mua được 400 tấn. Còn vụ hiện tại, lượng thu mua ước chỉ đạt 200 tấn. Do đó, để có thể duy trì cuộc sống, tôi đã chuyển sang kinh doanh vật liệu xây dựng...”.

Hiện diện tích sản xuất muối hiện tại của xã Quỳnh Thuận đã giảm chỉ còn khoảng 50% so với trước đây, nếu tính về sản lượng thì chỉ đạt 40% so với thời điểm của khoảng 10 năm về trước. Tuy nhiên, giá muối đang không ngừng giảm sút theo từng năm khiến diêm dân đã thấy hạt muối “nhạt” lắm rồi.

Trở lại xã An Hòa (Quỳnh Lưu), có khoảng 140ha diện tích làm muối thuộc 3 HTX dịch vụ diêm nghiệp gồm Tân Thịnh, Thắng Lợi và Tân An. Những năm qua, giá muối xuống thấp. Ví như năm 2016 và 2017 giá muối bình quân 1.600 đồng/kg, có thời điểm giá muối xuống chỉ còn 1.200 đồng/kg. Chi phí sản xuất cao, giá muối lại bấp bênh khiến đời sống của người làm muối gặp nhiều khó khăn. Hiện nay không chỉ xã An Hoà, mà các địa phương có nghề sản xuất muối truyền thống như Quỳnh Thuận, Quỳnh Nghĩa, Quỳnh Minh… tình trạng bà con diêm dân bỏ nghề làm muối để chuyển sang nghề khác ngày càng nhiều. Bên cạnh đó, việc huy động các nguồn lực khoa học công nghệ và đầu tư cơ sở vật chất ngành muối hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế. Thời tiết biến đổi thất thường, số ngày nắng không nhiều và thường có mưa xen kẽ cũng là trở ngại lớn cho nghề sản xuất muối.

Theo thống kê chưa đầy đủ, hiện nay, diện tích muối bỏ hoang ở Quỳnh Thuận khoảng 30%. Trước những khó khăn của “diêm dân”, để đảm bảo năng suất và sản lượng muối, ngoài việc động viên bà con tích cực nâng cấp, cải tạo ô nề sản xuất muối, huyện Quỳnh Lưu đã phối hợp với các sở, ngành cũng để tham mưu, đề xuất với tỉnh có nhiều chính sách hỗ trợ người dân ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất muối như các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng đồng muối gắn với các chương trình xây dựng nông thôn mới, mở rộng diện tích sản xuất kết tinh trên bạt. Từ đầu năm đến nay huyện Quỳnh Lưu phối hợp với chi cục phát triển nông thôn tiến hành hỗ trợ 383 bộ chạt lọc cải tiến cho 243 hộ và 73 đơn vị trải bạt ô kết tinh cho 38 hộ sản xuất muối...

Nghề muối vất vả, giá muối ngày càng xuống thấp, thu nhập không đáng kể dẫn tới việc nhiều người đã bỏ ruộng muối chuyển sang ngành nghề khác thu nhập cao hơn. Ðể có được những hạt muối trắng mang hương vị mặn của biển, các diêm dân không kể ngày đêm phơi mình dưới cái nắng gay gắt. Thế nhưng từ bao đời nay, những diêm dân nơi đây chưa bao giờ dám mơ đến chuyện đổi đời từ ruộng muối.