Ngành cơ khí: Tìm lối đi trong ngõ hẹp

Doanh nghiệp cơ khí đứng trước thách thức lớn trong cạnh tranh với đối tác nước ngoài

Công thức “Trung Quốc cộng một”!

Khi gia nhập TPP, các DN cơ khí Việt Nam sẽ có nhiều điểm yếu hơn các DN nước ngoài. Thứ nhất, hiện đa phần các DN cơ khí Việt Nam vẫn là DN nhỏ, vốn ít, sẽ không thể “đấu” lại được với các DN nước ngoài trong cuộc chơi này. Thứ hai, các đối tác trong TPP đều là những nước có nền kinh tế phát triển, do đó, chuẩn mực sản phẩm cũng cao hơn. Họ đưa ra những yêu cầu rất khắt khe về chất lượng sản phẩm, quy trình sản xuất, tiến độ giao hàng… mà đa phần các DN cơ khí Việt Nam quen với lối tư duy làm việc cũ khó có thể đáp ứng được.

Ông Lê Văn Tuấn- Tổng giám đốc Tổng công ty Lắp máy Việt Nam (Lilama) - chia sẻ, nhiều năm trước, các DN lớn trên thế giới đã đến đặt hàng DN Việt Nam theo kiểu phương án “Trung Quốc cộng một”. Nghĩa là phương án dự phòng nếu thị trường Trung Quốc có biến động sẽ chuyển sang nước thứ hai để sản xuất. Nhưng, đáng tiếc rằng, DN Việt Nam đã không “bắt” được cơ hội này. Đến nay, khi thị trường Trung Quốc có vấn đề thì sự dịch chuyển sang Việt Nam cũng không nhiều. Thay vì đó, họ dịch chuyển sang Indonesia, Thái Lan và mới nổi lên nữa là Ấn Độ. Hiện rất nhiều tên tuổi lớn về chế tạo cơ khí đã mở chi nhánh tại Ấn Độ như Alstom, Doosan… Khu vực châu Á đang chứng kiến sự dịch chuyển này, và có thể thấy, Việt Nam đang dần dần mất đi cơ hội đó.

Không làm tốt sẽ bị đói

Ông Nguyễn Văn Thụ- Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp cơ khí Việt Nam- cho biết, đến thời điểm này, mặc dù đơn đặt hàng cho ngành cơ khí chế tạo không thiếu, nhưng các DN nếu không biết cách tổ chức lại sản xuất vẫn sẽ bị thua.

Vậy câu hỏi đặt ra là: làm thế nào để tổ chức lại sản xuất? Ông Lê Văn Tuấn cho rằng, trước tiên, chúng ta phải thay đổi ngay hệ thống quản trị. Cần quán triệt tư tưởng chủ đạo đến từng người lao động rằng, nếu không làm tốt sẽ không có việc, sẽ bị đói. Chỉ khi người lao động hiểu được gốc rễ vấn đề thì họ mới làm tốt được.

“Chúng ta không thể đổ lỗi mãi cho cơ chế được. Bởi ngành cơ khí hiện tại, thị trường vẫn rộng “mênh mông” với việc tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Máy móc và nguyên liệu không có thì đi thuê, đi mua, vấn đề mấu chốt vẫn là con người. Thị trường, đơn hàng không thiếu, vấn đề là do mình tiếp cận” – ông Tuấn nhấn mạnh.

Và con đường tiếp cận với đối tác nước ngoài để “chen chân” vào chuỗi cung ứng toàn cầu không hề đơn giản. Ông Lê Văn Tuấn đưa ra ví dụ, gần 2 năm nay, Lilama đã và đang tiến hành làm việc với GE (General Electric) với mong muốn trở thành đối tác lâu dài. Và quãng đường gần 2 năm đó là quá trình đánh giá và khảo sát, đồng thời là quá trình DN cơ khí Việt chứng minh năng lực của mình.

Đồng tình với quan điểm này, ông Nguyễn Trọng Nam- Giám đốc Công ty CP Bơm Hải Dương cũng chia sẻ, nhiều năm nay, nhận thấy thị trường trong nước đã dần hạn hẹp bởi các dự án xây dưng nhà máy thủy điện đã hết, công ty xúc tiến xuất khẩu sản phẩm sang các thị trường trong khu vực ASEAN, Nhật Bản và châu Âu. Tuy nhiên, để có thể xuất khẩu được máy bơm sang các nước này, Bơm Hải Dương đã phải mất một thời gian rất dài để tạo được sự tin tưởng của đối tác vào chất lượng, độ ổn định trong các lô hàng cũng như uy tín trong tiến độ giao hàng.

Ông Nguyễn Khắc Thành- Phó giám đốc Công ty CP Lilama 18- một đơn vị trong Tổng công ty Lắp máy Lilama- đang nổi lên như một địa chỉ uy tín về xuất khẩu các thiết bị chế tạo cho đối tác nước ngoài cho biết, năm 2014, Lilama 18 đã xuất khẩu thiết bị đạt khoảng 15 triệu USD. Con số này năm 2015 là 17 triệu USD. Doanh thu xuất khẩu chiếm khoảng 25% tổng doanh thu của Lilama 18.

Nhưng Lilama 18 không dễ dàng có được những thành công như vậy. Ông Thành cho biết, Lilama 18 cũng đã phải trải qua rất nhiều những thử thách và đòi hỏi khắt khe từ phía đối tác. Bắt đầu hợp tác từ năm 2009, hãng Kocks Ardelt Kranbau đã chọn Lilama 18 là đơn vị chế tạo kết cấu thép cẩu container duy nhất tại Việt Nam cho những dự án quan trọng của mình. Hai công ty đã hợp tác trong nhiều dự án và xuất khẩu thành công nhiều cẩu container đến các nước Myanma, Nga, Canada. Riêng năm 2014, Lilama 18 đã ký hợp đồng chế tạo 10 cẩu container, năm 2015, hai bên đã ký kết hợp đồng chế tạo tiếp 9 cẩu và đang tiếp tục xem xét ký thêm nhiều hợp đồng trong thời gian tới.

Ông Thành chia sẻ, để có được sự hợp tác lâu dài, yếu tố quan trọng đầu tiên vẫn là chất lượng. Thứ hai là đáp ứng được tiến độ. Ngày mới làm việc với các đối tác nước ngoài, trước những yêu cầu quá khắt khe, nhiều lúc tưởng như đối tác cố tình “làm khó” mình. Nhưng dần dần qua đó, DN Việt Nam đã học hỏi được rất nhiều kinh nghiệm cũng như phương thức quản trị của họ.

Khó nguyên liệu, doanh nghiệp cần tìm lối đi riêng

Lâu nay, với ngành cơ khí, chúng ta vẫn kêu những điều “vĩ mô” như cơ chế, chính sách, vốn… trong khi có một thực tế khiến cho ngành cơ khí trong nước không thể cạnh tranh được với các nước lân cân đó chính là nguồn nguyên liệu. Ông Nguyễn Khắc Thành cho hay, tất cả các DN cơ khí Việt Nam mới chỉ dừng lại ở việc gia công cho đối tác nước ngoài. Thế nhưng, nguyên liệu lại hầu như nhập khẩu 100%. Các hãng lớn thuê Việt Nam gia công đều lấy Trung Quốc làm thước đo để so sánh và đưa ra mức giá để “ép” Việt Nam. Trong khi Trung Quốc có rất nhiều lợi thế so với Việt Nam do giá nguyên liệu rẻ hơn (các DN chế tạo của VN hầu hết phải nhập nguyên liệu từ Trung Quốc). Như vậy, đây là cái khó cho các DN cơ khí Việt Nam khi chúng ta không có hẳn 1 ngành luyện kim để cung cấp nguyên liệu cho ngành cơ khí.