Gốm sứ Chu Đậu: Vươn xa nhờ giá trị cốt lõi

Hồn Việt trên gốm

Người làng kể rằng, nước sông chính là một trong những nguyên liệu tạo nên sản phẩm gốm nổi tiếng của Chu Đậu. Bởi chỉ khi dùng nước sông trộn cùng đất sét lấy từ vùng Trúc Thôn (thị xã Chí Linh - Hải Dương) hoặc cao lanh đất tổ Vua Hùng, tráng qua men từ tro trấu thóc nếp thì gốm Chu Đậu mới có được sắc men ngọc ngà đặc trưng không nơi nào có được.

Nghệ nhân ưu tú Hạ Bá Định đang thể hiện nét tài hoa trên sản phẩm gốm Chu Đậu

Theo Nghệ nhân ưu tú Hạ Bá Định, gốm Chu Đậu có đặc trưng là các đường nét hoa văn phản ánh đời sống, tín ngưỡng, triết lý và tâm hồn người Việt, trong đó chủ yếu là hình ảnh hoa sen, hoa cúc, chim Lạc Việt… được vẽ cách điệu. “Đặc biệt, gốm Chu Đậu có sắc men riêng không nơi nào có được. Ngoài sắc men trắng truyền thống còn có sắc men hơi ngả vàng hoặc hơi ngả xanh. Ví dụ, sắc xanh của men gốm Chu Đậu đậm dần từ thanh ngọc đến ngọc trung rồi đến ngọc già và được ví như “quá vũ thiên thai” - tức là sắc xanh trong sáng của bầu trời sau cơn mưa. Thấy được sắc xanh đó thì mới là đặc trưng của men gốm Chu Đậu” - nghệ nhân Hạ Bá Định phân tích.

Sản phẩm gốm Chu Đậu xưa và nay, từ khâu nặn, đúc đến trang trí hoa văn đều được làm thủ công dưới đôi bàn tay khéo léo, tài hoa của những nghệ nhân dày dạn kinh nghiệm. Nhờ đó, gốm Chu Đậu được người tiêu dùng ưa thích và là một trong những lựa chọn quà biếu hàng đầu trong các sự kiện ngoại giao mang tầm quốc gia.

Hành trình trở lại thời hưng thịnh

Có được chỗ đứng như ngày hôm nay nhưng ít ai biết rằng, làng gốm Chu Đậu đã từng bị gián đoạn gần 500 năm do chiến tranh, loạn lạc. Cho đến năm 1980, ông Makato Anabuki - nguyên Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam - trong một chuyến đi công tác tại Thổ Nhĩ Kỳ đã thấy một chiếc bình gốm hoa lam cao 54cm được trưng bày tại Viện Bảo tàng Takapisaray (Istanbul). Trên bình có ghi dòng chữ Hán: “Thái Hòa bát niên Nam Sách châu, tương nhân Bùi Thị Hý bút”, tạm dịch là “Năm Thái Hòa thứ tám (1450), một người thợ gốm tên Bùi Thị Hý, người châu Nam Sách vẽ nên bình gốm này”. Ông Makato Anabuki đã nhờ chính quyền địa phương xác minh nguồn gốc của chiếc bình gốm, mở đầu cho hàng loạt các chương trình tìm kiếm, phục dựng gốm Chu Đậu sau này. Đến năm 2001, dưới sự giúp sức của Tổng công ty Thương mại Hà Nội (Hapro), Công ty CP Gốm Chu Đậu được thành lập với mục tiêu nghiên cứu, phục hồi lại chất men, kỹ thuật sản xuất, kiểu dáng và sản xuất sản phẩm. Từ đó, làng nghề gốm Chu Đậu dần hồi sinh và phát triển.

Hiện gốm Chu Đậu có 3 dòng sản phẩm chính là hàng phục chế theo các mẫu gốm cổ, hàng gia dụng và hàng xuất khẩu. Trong đó nổi tiếng và được ưa chuộng nhất là bình gốm hoa lam (còn gọi là bình củ tỏi) và bình tỳ bà. Ngoài ra, những sản phẩm khác như: Bình cúp Ngũ Hành, ấm rượu Rồng, hũ Hổ Phù… cũng là những sản phẩm làm nên thương hiệu gốm Chu Đậu.

Ông Nguyễn Hữu Thức - Giám đốc Công ty CP Gốm Chu Đậu - cho hay, để chinh phục người tiêu dùng, công ty đã, đang và sẽ đẩy mạnh sáng tác mẫu mã, họa tiết mới, lấy cảm hứng từ những danh lam thắng cảnh của đất nước như Hoàng Thành Thăng Long, vịnh Hạ Long, hang Sơn Đoòng, Khuê Văn Các, chùa Một Cột… Tại hội nghị APEC sắp tới do Việt Nam đăng cai tổ chức, công ty cũng được Văn phòng Chính phủ yêu cầu sáng tác một số mẫu riêng mang đậm bản sắc dân tộc, không trùng lặp với các sản phẩm trên thị trường, để làm quà tặng.

Đặc biệt, công ty đang phát triển mạnh lĩnh vực du lịch làng nghề, tạo điều kiện cho người tiêu dùng trực tiếp tham gia các khâu sản xuất như tạo hình, vẽ, nung, hoàn thiện sản phẩm. Đây là một trong những giải pháp quảng bá thương hiệu gốm Chu Đậu đến với người tiêu dùng.