DNNN: Cần tái cơ cấu mạnh mẽ

TS Nguyễn Đình Cung - Viện trưởng Ciem phát biểu tại Hội thảo

DNNN còn được nhiều “đặc quyền, đặc lợi”

DNNN là một trong 3 trọng tâm tái cơ cấu, ảnh hưởng lớn đến kết quả cải cách thể chế kinh tế. Hệ thống pháp luật đã nỗ lực đặt DNNN trong một khung khổ chung với DN khu vực tư nhân. Song các nghiên cứu của Ciem chỉ ra rằng, một bộ phận DNNN còn đang được hưởng nhiều ưu thế, đặc quyền, đặc lợi so với các thành phần kinh tế khác. Có một thực tế, các DNNN được ưu tiên tiếp cận vốn vay, được cấp vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước, ưu thế tiếp cận đất đai... Mặt khác, Luật Cạnh tranh thiếu hiệu lực đối với nhiều DNNN, lợi thế chính sách chủ sở hữu Nhà nước, cơ chế định giá của nhiều DNNN đã làm “méo mó” thị trường…

TS Nguyễn Đình Cung - Viện trưởng Ciem cho rằng, chính việc tạo đặc quyền đặc lợi cho một bộ phận DNNN đã làm tăng chi phí và rào cản gia nhập thị trường đối với DN khu vực tư nhân. Khối DN tư nhân khó gia nhập vào các thị trường vì các đòi hỏi kinh doanh có điều kiện và ngay bản thân các DN này cũng không có đủ quy mô và nguồn lực để cạnh tranh sòng phẳng.

Thực tế hiện nay, ngay cả các ngân hàng thương mại cũng có sự ưu tiên cho DNNN. Hiện tỷ trọng DNNN trong tổng dư nợ tín dụng của các ngân hàng thương mại thấp hơn 20%, nhưng tập trung vào một số ít Tập đoàn, Tổng công ty lớn. Lý do ngân hàng thương mại cho những DN này vay vốn là do kỳ vọng Nhà nước sẽ hỗ trợ khi không trả được nợ, có sự chỉ đạo, chỉ định, bảo lãnh, tín chấp của Nhà nước với các lợi thế về thủ tục… DNNN cũng có ưu thế lớn trong vay nợ nước ngoài. Phần lớn vay nước ngoài của các DN Việt Nam dành cho Tập đoàn, Tổng công ty Nhà nước, nguyên nhân do Luật Quản lý nợ công không phân biệt loại hình DN nhưng có ưu tiên cho các loại hình dự án mà trên thực tế thuộc về một số Tập đoàn, Tổng công ty… “Tất cả những điều này khiến thị trường thiếu động lực cạnh tranh, làm biến dạng các loại thị trường do DNNN thống lĩnh chi phối”, ông Cung kết luận.

Cần thống nhất khung khổ hoạt động kinh doanh giữa các DN

Theo ông Phạm Đức Trung - Phó Trưởng Ban Cải cách và phát triển doanh nghiệp (Ciem), Việt Nam hiện nay có gần 800 DNNN với tổng tài sản 2,8 triệu tỷ đồng (tương đương 80% GDP). Tính các DN có 100% sở hữu vốn Nhà nước thì hiện Việt Nam có xấp xỉ 800 DNNN, tổng tài sản lên tới 2,8 triệu tỷ đồng, tương đương 80% GDP. Trong khi đó, tổng tài sản của DNNN ở các nước OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế) chỉ khoảng 15% GDP. Như vậy quy mô DNNN ở Việt Nam rất lớn. Vốn chủ sở hữu là 1,1 triệu tỷ đồng; nợ phải trả là 1,7 triệu tỷ đồng; doanh thu 1,7 triệu tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế hơn 180 nghìn tỷ.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, vấn đề đặt ra đối với phát triển kinh tế Việt Nam hiện nay lo về năng lực cạnh tranh chỉ là một phần, nhưng thể chế mới là nỗi lo số một, bởi nó tác động tới toàn bộ cộng đồng. Thay đổi về thể chế là cấp thiết để đưa Việt Nam thoát ra khỏi bẫy thu nhập trung bình. “Lâu nay, Việt Nam hay đi vận động các nước khác công nhận có nền kinh tế thị trường ở Việt Nam, nhưng nếu bản thân Việt Nam không giải quyết được các vấn đề nội tại, bảo hộ quá mức và dồn nhiều nguồn lực cho một đối tượng, sẽ gây hậu quả to lớn về tính cạnh tranh của nền kinh tế, làm hiệu quả phát triển kinh tế xã hội bị kìm hãm”, bà Chi Lan nói.

Từ thực tế đó, các chuyên gia kinh tế đã nêu một số kiến nghị: Cần tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường, thống nhất khung khổ hoạt động kinh doanh giữa các DN không phân biệt nguồn gốc sở hữu. Theo đó, cần hoàn thiện hệ thống quy phạm pháp luật theo Hiến pháp mới năm 2013 và chính sách đảm bảo quyền tự do kinh doanh; thu hẹp phạm vi hoạt động của khu vực DNNN, tái cơ cấu mạnh mẽ các DNNN. Đồng thời, cần hoàn thiện thể chế tiếp cận các nguồn lực theo nguyên tắc thị trường, tập trung vào việc điều chỉnh các hành vi tạo lợi thế cho DNNN trong tiếp cận tài chính, tín dụng, đất đai; thực hiện nghiêm túc pháp luật về cạnh tranh và chống độc quyền…