Cuộc chiến thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc: Bất phân thắng-bại

Năm 2017, Tổng thống Donald Trump đã chỉ thị Đại diện Thương mại Hoa Kỳ (USTR) điều tra các hành vi vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của Trung Quốc, kêu gọi thực thi Phần 301 của Đạo luật Thương mại 1974. Ngày 22/3/2018, USTR kết luận Trung Quốc đã thực hiện các chính sách không hợp lý và các hành vi không công bằng để có được công nghệ nước ngoài. Những phát hiện của USTR đưa ra những khiếu nại có giá trị. Nhưng phản ứng đe dọa của Hoa Kỳ- thuế trừng phạt đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc- sẽ không có lợi cho nền kinh tế Mỹ hay buộc Trung Quốc phải thay đổi chính sách và thực tiễn của mình.

USTR lập luận: Trung Quốc đã sử dụng các chính sách không hợp lý và các hành vi không công bằng đối với các công ty nước ngoài để nuôi dưỡng các công ty công nghệ cao của mình. USTR đã xác định các hạn chế quyền sở hữu nước ngoài và quy trình phê duyệt hành chính là yếu tố buộc phải chuyển giao công nghệ. Hạn chế sở hữu nước ngoài của Trung Quốc (như yêu cầu thành lập liên doanh, hạn chế vốn chủ sở hữu nước ngoài và hạn chế đầu tư) buộc các doanh nghiệp Mỹ và các doanh nghiệp nước ngoài khác phải chuyển giao bí quyết có giá trị cho đối tác Trung Quốc như cái giá phải trả cho việc thâm nhập vào thị trường Trung Quốc. Các công ty nước ngoài muốn kinh doanh tại Trung Quốc phải nhận được rất nhiều sự chấp thuận từ các nhà quản lý có liên quan ở địa phương, tỉnh thành và cấp trung ương.

Sáng kiến “Made in China 2025” hướng tới các ngành công nghệ cao. Ví dụ, quy định về phương tiện năng lượng mới cho phép các công ty nước ngoài nắm giữ không quá 50% vốn chủ sở hữu và yêu cầu các nhà sản xuất Trung Quốc nắm vững công nghệ sản xuất một chiếc xe hoàn chỉnh. Những biện pháp như thế từ chối các công ty nước ngoài có quyền bán công nghệ của họ bằng tiền bản quyền thương lượng riêng và nhận được lợi ích đầy đủ từ việc sản xuất hàng hóa và dịch vụ của họ.

USTR cũng cáo buộc chiến lược đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc, nhằm đẩy nhanh việc chuyển giao công nghệ của Hoa Kỳ cho quốc gia này. Khi một công ty Trung Quốc mua một công ty Hoa Kỳ, công ty trước đây có quyền áp dụng công nghệ mới được mua lại ở Trung Quốc. Nhưng cuộc điều tra của USTR tuyên bố rằng, chính phủ Trung Quốc đóng vai trò không công bằng trong việc chỉ đạo đầu tư đối với các công ty công nghệ cao của Hoa Kỳ trong ngành hàng không, chất bán dẫn, thông tin, công nghệ sinh học và robot. Trực tiếp hoặc gián tiếp, các mục tiêu của chính phủ Trung Quốc được các doanh nghiệp nhà nước (SOE) theo đuổi, hưởng các khoản trợ cấp công cộng, các khoản vay dễ dàng, phê duyệt nhanh và thuế ưu đãi. Theo quan điểm của USTR, sự kết hợp của các mục tiêu công nghệ cao và định hướng của chính phủ đối với thực tiễn đầu tư không công bằng. Quốc hội và Tổng thống Trump đã chấp nhận quan điểm này, dẫn đến một dự luật nhằm “bảo vệ chống lại nguy cơ đối với an ninh quốc gia của Hoa Kỳ do một số loại đầu tư nước ngoài nhất định” thực hiện theo cách thông qua Quốc hội. Trump cũng đe dọa hành động nhằm ngăn chặn các công ty Trung Quốc mua lại các công ty công nghệ tiên tiến của Mỹ. Trump đã thông báo thêm rằng Hoa Kỳ có thể đặt mức thuế 25% vào khoảng 50 tỷ USD đối với hàng nhập khẩu Trung Quốc và thực hiện các hành động trả đũa khác. Danh sách 1333 sản phẩm có thể bị ảnh hưởng bởi thuế quan bao gồm xuất khẩu máy móc, thiết bị cơ khí và thiết bị điện của Trung Quốc. Danh sách này hướng tới cả hàng hóa công nghệ cao và trung gian như đậu tương. Hoa Kỳ cũng đang xem xét hạn chế thị thực (visa) đối với sinh viên và các chuyên gia Trung Quốc.

Trong một phản ứng nhanh, Trung Quốc đã đưa ra các biện pháp trả đũa ngày 4/4/2018 là 25% thuế đối với 49,8 tỷ USD hàng xuất khẩu của Hoa Kỳ vào Trung Quốc. Đây là những mặt hàng về phế liệu nhôm và thuế nhập khẩu thịt lợn đã được áp dụng để đáp ứng thuế suất của Hoa Kỳ đối với xuất khẩu thép và nhôm của Trung Quốc. Mức thuế mới chủ yếu rơi vào vận tải và hàng nông sản xuất khẩu từ các bang ủng hộ Tổng thống Trump. Ngay sau đó, Tổng thống Trump chỉ đạo USTR xây dựng một danh sách khác 100 tỷ USD hàng xuất khẩu của Trung Quốc là đối tượng phải chịu thuế đối kháng của Hoa Kỳ. Các quan chức Trung Quốc hứa hẹn sẽ “chống lại Hoa Kỳ đến cùng”. Trong nỗ lực leo thang căng thẳng, một cuộc họp song phương của các quan chức cao cấp đã diễn ra tại Bắc Kinh trong tuần đầu tháng 5, nhưng Hoa Kỳ và Trung Quốc đã thất bại trong việc đạt được một thỏa thuận.

Một cuộc chiến thương mại sẽ không có nhiều tiến triển về các vấn đề sở hữu trí tuệ. Nếu thương mại Mỹ- Trung sụp đổ, cả hai quốc gia sẽ bị ảnh hưởng và thị trường tài chính sẽ run rẩy. Nếu thâm hụt thương mại toàn cầu của Mỹ, dự kiến đạt 600 tỷ USD vào năm 2018, co lại sau chiến tranh thương mại, sẽ chỉ vì nền kinh tế Mỹ đã chậm lại. Đây không phải là kết quả vui đối với chính quyền của Tổng thống Trump, bởi sẽ bị ràng buộc về thâm hụt thương mại song phương với Trung Quốc, khoảng 376 tỷ USD năm 2017. Nhưng các hành động thương mại chống lại Trung Quốc sẽ chỉ làm giảm thâm hụt song phương với các đối tác khác của Hoa Kỳ và chi phí đáng kể đối với Hoa Kỳ. Chỉ những thay đổi trong chính sách kinh tế vĩ mô của Hoa Kỳ- thương mại- tỷ giá hối đoái và thâm hụt tài khóa- có thể tạo ra sự khác biệt đáng kể đối với thâm hụt thương mại toàn cầu của Mỹ. Ngay cả khi không có một cuộc chiến thương mại, leo thang căng thẳng giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ có thể làm chậm lại tăng trưởng kinh tế ở Châu Á - Thái Bình Dương. Ngân hàng Phát triển châu Á cảnh báo rằng, việc gia tăng xung đột thương mại giữa hai nước có thể làm giảm sự lạc quan cho các doanh nghiệp trong khu vực.