“Cởi trói” cho công tác xây dựng các nhà máy nhiệt điện - Kỳ 1: Chủ đầu tư lẫn nhà thầu đều “khó”

Đơn giá quá lạc hậu

Hai dự án nhiệt điện lớn của cả nước đang được triển khai tại miền Nam đó là Dự án nhiệt điện Sông Hậu 1 (tỉnh Hậu Giang) và Dự án nhiệt điện Long Phú 1 (Sóc Trăng) đều được thực hiện theo Quyết định 2414/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Quyết định này nhằm điều chỉnh danh mục, tiến độ một số dự án điện và quy định một số cơ chế, chính sách đặc thù để đầu tư các công trình điện cấp bách trong giai đoạn 2013 - 2020 (gọi tắt là Quyết định 2414).

Thực tế, phải khẳng định, đây là quyết định hết sức kịp thời, đúng đắn, nhằm hạn chế thất thoát, lãng phí trong xây dựng cơ bản. Nhưng thực tế trong quá trình triển khai đã phát sinh nhiều vướng mắc khiến các dự án nhiệt điện lớn có nguy cơ bị chậm tiến độ.

Điểm nổi bật nhất của Quyết định 2414 chính là làm đến đâu thanh toán đến đó, hay còn gọi là cơ chế thực thanh thực chi. Nghĩa là, dù doanh nghiệp (DN) có là tổng thầu EPC một dự án lớn nào đó nằm trong danh mục thực hiện theo Quyết định 2414, thì cũng không có toàn quyền quyết định đối với các phần việc thi công lắp đặt của dự án.

Mọi hạng mục lớn nhỏ đều phải được trình chủ đầu tư thanh quyết toán theo tiến độ công trình, dẫn đến sự chồng chéo trong quản lý, kéo dài thời gian phê duyệt thực hiện, thêm cồng kềnh về bộ máy quản lý. . .

Tại Dự án nhiệt điện Sông Hậu 1, Phó Trưởng ban phụ trách Ban quản lý Dự án (BQLDA) Nguyễn Thanh Bình - đại diện chủ đầu tư cho biết, tiến độ dự án hiện đang bị chậm khoảng 12% so kế hoạch. Nguyên nhân do dự án được lập từ cuối năm 2009; đầu năm 2010, khi đó đơn giá xây dựng không còn phù hợp thực tế hiện tại.

Cái khó nhất hiện nay chính là hệ thống đơn giá định mức đang thiếu và quá lạc hậu so với thực tế. Ông Phạm Hồng Sơn - Giám đốc Ban Dự án nhiệt điện Sông Hậu Lilama (đơn vị làm tổng thầu EPC tại dự án này) cho biết: Với một dự án nhiệt điện lớn như Dự án nhiệt điện Sông Hậu, có tới hàng triệu chi tiết, hạng mục trong danh sách cần cập nhật giá. Nhưng thực tế rất nhiều định mức đơn giá không có, hoặc là chưa cập nhật được đối với lĩnh vực lắp máy.

Chính vì thế nên cả nhà thầu và chủ đầu tư cùng vướng. Ðơn cử, các gói thầu thi công đều được kiểm soát chặt chẽ từ khâu bảo vệ ý tưởng đến khâu thanh quyết toán. Ðơn giá, phải được kiểm duyệt trước rồi mới triển khai thi công và khi thi công xong phải được nghiệm thu mới thanh toán theo đơn giá tạm tính. Tổng giá trị thanh toán là 80% (giữ lại 20% dự phòng, khi thống nhất đơn giá mới thanh toán nốt). Quá trình này phải qua rất nhiều khâu, nhiều thủ tục phức tạp. Nếu ách tắc một khâu nào đó, hoặc thay đổi, bổ sung, lại phải quay vòng, lặp lại quy trình như cũ, kéo theo rất nhiều thủ tục phát sinh, nhất là chi phí quản lý.

Chính cơ chế này đã khiến tiến độ không thể đẩy nhanh được. Tại Dự án nhiệt điện Sông Hậu, đã có nhiều nhà thầu phụ “dứt áo ra đi” vì không có đủ vốn để tiếp tục làm, thậm chí càng làm càng lỗ vì với đơn giá tạm tính và thanh toán tạm ứng 80% gói thầu.

Cả chủ đầu tư và nhà thầu đều “mắc”

Chia sẻ thêm về vướng mắc này, ông Nguyễn Anh Tuấn - Giám đốc Ban Dự án điện Long Phú 1 Lilama (tại Sóc Trăng) cho biết, cơ chế thực thanh thực chi cũng chính là rào cản lớn nhất của Lilama tại dự án này.

Ông Tuấn đưa một ví dụ cụ thể: theo đơn giá tạm tính thì hạng mục lắp đặt kết cấu thép nhà điều khiển trung tâm, gian tuabin/máy phát có đơn giá là 2 triệu đồng/tấn.

Chi phí này thậm chí còn chưa đủ tiền nhân công chứ chưa kể đến chi phí cho trang thiết bị dụng cụ, máy móc và các chi phí khác. Trong khi khối lượng hạng mục này lên đến gần 15 nghìn tấn.

Dự kiến đơn giá sau khi tính toán được chủ đầu tư áp dụng cho hạng mục này là 3,8 triệu đồng/tấn thì cũng chưa được bằng một nửa chi phí thực tế mà Lilama bỏ ra để lắp đặt, chưa kể lợi nhuận. Bởi giá thực tế lắp đặt dao động khoảng chín triệu đồng/tấn. Một nghịch lý nữa, đơn giá xây dựng do chủ đầu tư quyết định, nhưng người thụ hưởng lại là các nhà thầu. Do vậy, khoảng cách chênh lệch giữa giá thực tế và đơn giá của chủ đầu tư thường quá lớn. Và cũng chính vì như vậy nên tình trạng không tìm được tiếng nói chung là đương nhiên.

Cơ chế này không chỉ gây khó cho nhà thầu, mà chủ đầu tư cũng bị vướng. Ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Giám đốc phụ trách BQLDA nhiệt điện Sông Hậu 1 cho rằng, chính những vướng mắc trong hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn dẫn đến tình trạng hạn chế những sáng kiến kỹ thuật trên công trường. Thực tế thi công cho thấy, có rất nhiều cán bộ, kỹ sư, người lao động đã có những đề xuất, sáng kiến có thể rút ngắn thời gian thi công, đem lại lợi ích lớn. Nhưng lại không thể áp dụng vì nếu làm theo thì chưa có “tiền lệ”, chưa có “quy chuẩn” nào cho những sáng kiến này. Bởi rất một số định mức tiêu chuẩn thậm chí vẫn còn áp dụng định mức từ những năm 70 của thế kỷ trước, rất lạc hậu với thực tế ngành xây dựng thay đổi chóng mặt như hiện nay.

Ông Bình cũng ví dụ: gần đây, giá cát tăng vọt gấp 3 - 4 lần do cấm nạo vét, trong khi đó nhà thầu ký hợp đồng trong thời điểm giá cát chỉ bằng 1/3.

Tại dự án Nhiệt điện Long Phú 1, vấn đề định mức, đơn giá xây dựng cũng đang là rào cản lớn, ảnh hưởng đến tiến độ xây dựng. Giám đốc BQLDA Ðiện lực dầu khí Long Phú 1 - Nguyễn Doãn Toàn - phân tích, tổng mức đầu tư dự án được phê duyệt từ năm 2009, cộng thêm công tác thực thanh thực chi, khiến việc xác định dự toán chi phí cho các nhà thầu gặp nhiều vướng mắc.

Chẳng hạn, đường tạm của công trường cần được duy tu bảo dưỡng nhưng chủ đầu tư không có cơ sở để duyệt, hoặc việc đầu tư mua sắm các thiết bị siêu trường siêu trọng cũng thế. Thậm chí, có những thiết bị công nghệ mới, khi sử dụng có thể đem lại nguồn lợi hàng chục tỷ đồng chỉ trong vài ngày... nhưng không ai dám quyết định sử dụng vì không có trong danh mục.

Điều đáng nói, chủ đầu tư dù biết như vậy nhưng cũng chưa có cơ sở để thanh toán phần phụ trội so với đơn giá nhà nước. Và một lần, nữa khó khăn lại chồng lên vai các nhà thầu như LILAMA. Thiếu tiền sẽ dẫn đến chậm tiến độ và nhiều hệ lụy khác.