Chấn chỉnh thủy điện để cứu rừng

Các dự án thủy điện phải chi trả dịch vụ môi trường rừng

Hiện hữu những mối lo

Có thể nói, bên cạnh những lợi ích về năng lượng, nguồn thu ngân sách cho địa phương thì hàng trăm công trình thủy điện lớn nhỏ ở vùng Tây Nguyên đã và đang gây ra nhiều hệ lụy không nhỏ không chỉ cho cuộc sống của đồng bào dân tộc mà còn ảnh hưởng đến môi trường lâu dài từ việc chuyển đổi rừng. Một thống kê từ năm 2013 cho thấy, với 25 công trình thủy điện lớn tại Tây Nguyên đã chiếm dụng 68.195 héc-ta đất, ảnh hưởng đến 25.712 hộ dân (6.875 hộ phải di dời). Tây Nguyên đã chuyển đổi trên 80.000 héc-ta đất các loại cho thủy điện. Tính trung bình 1 MW thủy điện lớn đã chiếm dụng 14,5 héc-ta đất các loại, làm ảnh hưởng đến sản xuất và đời sống của 5,5 hộ dân trong đó 1,5 hộ phải di dời; 1 MW thủy điện nhỏ chiếm dụng 8,7 héc-ta đất, ảnh hưởng đến 1,3 hộ dân.

Cũng trong khoảng thời gian đó, nhiều công ty tư nhân dù không đủ năng lực tài chính, kỹ thuật nhưng đã lợi dụng chính sách phát triển thủy điện trước đó, xin dự án làm thủy điện nhưng mục đích là khai thác khoáng sản, lâm sản. Một số dự án vận hành thành công thì không chịu trồng bù rừng thay thế hoặc chây ỳ chi trả tiền dịch vụ môi trường rừng khiến rừng càng bị suy giảm nhanh, hoặc chất lượng không tốt. Báo cáo của các cơ quan chức năng cho thấy rừng Tây Nguyên đang bị suy giảm nhanh cả về diện tích và chất lượng. Trong vòng 5 năm (từ 2010 - 2014), tổng diện tích rừng Tây Nguyên đã giảm tới hơn 300.000 héc-ta, độ che phủ của rừng giảm còn 48,5%.

Nạn phá rừng, chuyển đổi đất rừng sang trồng cây công nghiệp, làm thủy điện... là những nhân tố chính góp phần gây ra tình trạng khô kiệt nguồn nước ngầm, nhất là trong bối cảnh tình hình thời tiết ngày càng diễn biến bất thường do El Nino và biến đổi khí hậu. Báo cáo của Ban Chỉ đạo Tây Nguyên, trong 6 tháng đầu năm nay, các tỉnh Tây Nguyên đối mặt với khô hạn kéo dài, khiến sản xuất nông nghiệp thiệt hại 5.400 tỷ đồng, hàng chục nghìn héc-ta cà phê và lúa mất trắng; hàng chục nghìn hộ dân bị thiếu nước sinh hoạt và sản xuất, chăn nuôi… Một số chuyên gia nhận định rằng, nếu kinh tế gặp khó khăn, người dân bị đói nghèo, môi trường sống bị đe dọa sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy khôn lường không thể tính toán được.

Chấn chỉnh lại thủy điện

Trước những nguy cơ này, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương kiên quyết thực hiện việc đóng cửa rừng tự nhiên, ngăn chặn phá rừng, buôn lậu gỗ; không chuyển mục đích sử dụng đất lâm nghiệp trong khu vực 2,25 triệu héc-ta rừng tự nhiên hiện có sang mục đích khác, kể cả các dự án, công trình đã được phê duyệt nhưng chưa triển khai, trừ các dự án phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh quan trọng. Không chủ trương tăng diện tích trồng cây công nghiệp như cao su, cà phê và các cây công nghiệp khác từ việc chuyển rừng nghèo kiệt mà tập trung vào thâm canh, chế biến sâu, nâng cao chất lượng.

Bên cạnh đó cần đẩy mạnh sắp xếp lại các nông, lâm trường, ban quản lý để đất rừng có chủ, có chính sách bảo đảm thu nhập cho người bảo vệ, trồng rừng. Đặc biệt ngừng cấp phép các công trình thủy điện liên quan đến chiếm đất rừng và rừng; kiên quyết thu hồi giấy phép, dừng hoạt động đối với các dự án thủy điện không chấp hành quy định trồng rừng thay thế và chi trả dịch vụ môi trường rừng.

Trong thời gian vừa qua, Chính phủ cũng đã chỉ đạo một số thủy điện ở Tây Nguyên khắc phục những tồn tại trong vận hành để đảm bảo nguồn nước cho sinh hoạt, sản xuất của vùng hạ du; không cho phép thực hiện nhiều dự án thủy điện nhỏ trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk như Suối Say 1 và Suối Say 2, Đrăng Phôk... vì chiếm dụng nhiều diện tích, ảnh hưởng đến môi trường sinh thái. Đơn cử như dự án Đrăng Phôk chỉ có công suất đặt 26 MW nhưng có khả năng chiếm dụng 308,7 héc-ta đất, trong đó có 295,4 héc-ta đất thuộc Vườn quốc gia Yok Đôn và 28,88 héc-ta rừng đặc dụng phải chuyển đổi mục đích sử dụng phục vụ cho dự án này.