“Cây đại thụ” giữa đại ngàn Tây Nguyên

Nhà nghiên cứu Văn hóa Ka Sô Liễng miệt mài sưu tầm, biên dịch các trường ca Tây Nguyên

Nhà văn hóa làm kinh tế giỏi

Ông Ka Sô Liễng (sinh năm 1936) - nguyên Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thông tin Phú Yên. Năm 1998, sau khi nghỉ hưu, ông quyết định trở về quê hương Buôn Kiến Thiết, xã Ea Cha Rang, huyện Sơn Hòa (tỉnh Phú Yên) sinh sống. Ông mong muốn giúp bà con nơi đây học tập kinh nghiệm làm ăn, vươn lên làm giàu. 15 năm qua, bằng kiến thức khoa học tích lũy được và sức lao động hàng ngày của chính mình, ông đã biến 4 héc-ta đồi đất khô cằn nằm ngay bên đường quốc lộ 25 từ Tuy Hòa đi Gia Lai ở Ea Chà Rang thành cả một khu vườn rừng bốn mùa xanh tươi. Một vườn nuôi ong mật với hàng trăm tổ ong, khu rừng mênh mông rợp mát với hơn 2.000 cây keo lai, 1.000 cây xà cừ, 1.000 cây điều, gần trăm cây dó bầu, 60 cây sưa, các loại cây ăn quả như chuối, đu đủ, thơm, bưởi, xoài… lại có một ao cá và một bể nuôi cá. Ông đã giúp bà con Ea Chà Rang và nhiều xã khác ở Sơn Hòa ngăn suối dẫn nước lên đồi để cải tạo đất hoang thành ruộng lúa nước một năm hai vụ, biết đào ao thả cá, lập chuồng trại nuôi gà heo, trồng xen canh các loại cây ngắn ngày, dài ngày. Được ông Ka Sô Liễng tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, nhiều hộ dân ở đây đã vươn lên thoát nghèo, từng bước có của ăn của để. Đồng bào Ea Cha Rang nói rằng khi ông Ka Sô Liễng về đây mọi người đã biết ông là một nhà văn hóa, có rất nhiều sách vở, hát “khan” (trường ca) rất hay và thường chỉ dạy thanh thiếu niên trong xã hát dân ca dân tộc nhưng không ai ngờ đây chính là một người làm kinh tế giỏi, người sẽ giúp họ thực sự đổi đời.

Sáng tạo chữ viết Chăm Hroi

Trong cộng đồng Chăm thì người Chăm Bà Ni ở Ninh Thuận, Bình Thuận và người Chăm Nam bộ đã có chữ viết, nhưng hơn 3 vạn người Chăm Hroi ở Phú Yên, Bình Định thì chỉ có tiếng nói. Với trăn trở đi tìm chữ viết cho dân tộc mình, ông Ka Sô Liễng đã dồn hết tâm sức bền bỉ nghiên cứu, trao đổi, học hỏi, hợp tác với các nhà ngôn ngữ và cuối cùng bộ chữ Chăm Hroi do Ka Sô Liễng sáng tạo bằng giải pháp sử dụng một phần chữ viết Ê-đê kết hợp với những mẫu tự La-tinh đã hoàn thành, được Viện Ngôn ngữ học Việt Nam thẩm định và công nhận. Ông bắt đầu dạy cho bà con trong các buôn và viết sách. Một số đầu sách song ngữ Việt - Chăm Hroi lần lượt ra đời như: “Kho tàng sử thi Tây Nguyên - sử thi Chăm Hroi: Chi Bri - Chi Brit”, “Tiếng cồng ông bà Hbialơ Đăk”... Bà con Chăm Hroi rất phấn khởi với bộ chữ của dân tộc mình nên bảo nhau học bộ chữ này. Ông Liễng mừng lắm: “Có chữ viết rồi, văn hóa Chăm Hroi sẽ được lưu truyền bền vững trên những trang sách. Đây là công việc có ý nghĩa nhất tôi làm được cho đồng bào mình”.

Làm “sống dậy” những bản trường ca Tây Nguyên

Ngoài việc chăm chút mảnh vườn ngày một xanh tươi, lúc rảnh rỗi ông lại cặm cụi bên bàn viết, say mê ghi chép, sưu tầm những bản trường ca. Những bản trường ca mà ông sưu tầm không chỉ của dân tộc Chăm, mà có cả dân tộc Ba-na, Ê-đê. Cho đến nay, ông Ka Sô Liễng đã cho công bố hàng chục bản trường ca của dân tộc Chăm Hroi và các dân tộc Tây Nguyên khác như “Xing Chi Ôn”, “Chơ Lơ Kok”... với hơn 7.000 trang in. Ông được cho là kỷ lục gia về sưu tầm và biên dịch trường ca Tây Nguyên. Tất cả những việc ông làm đều vì tình yêu sâu nặng, ý thức trách nhiệm cao với vốn văn hóa của ông cha. Ông Ka Sô Liễng tâm sự: “Giờ đây ở cái tuổi xế chiều nhưng tôi vẫn luôn cảm thấy cuộc sống của mình có ý nghĩa vì vẫn cống hiến công sức, lòng nhiệt thành của mình cho buôn làng, cho cộng đồng dân tộc Chăm nơi mình sinh sống. Đối với tôi, lưu giữ nét văn hóa dân tộc chính là ước nguyện cháy bỏng, luôn thôi thúc tôi gìn giữ và phát triển”.