Canh tranh- yếu tố sống còn trong nền kinh tế thị trường- Kỳ I: Hệ lụy của cạnh tranh không bình đẳng

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, cạnh tranh là nền tảng của kinh tế thị trường, ở đâu không có cạnh tranh, ở đó không có sự tồn tại của kinh tế thị trường

Khi cạnh tranh không theo cơ chế thị trường

Phát biểu tại Diễn đàn Chính sách cạnh tranh quốc gia mới đây, TS Nguyễn Đình Cung - Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho rằng: Cạnh tranh là động lực cho tăng trưởng kinh tế và nền tảng của KKTT, không có cạnh tranh thì không có sự tồn tại của KKTT. Theo đó, mức độ cạnh tranh càng lớn, thì càng thể hiện cấp độ phát triển cao của KKTT. Cạnh tranh cũng là động lực quan trọng, giúp cho nền kinh tế đạt được hiệu quả cao hơn, thúc đẩy phân bổ nguồn lực hợp lý hơn và mang lại lợi ích nhiều hơn cho tất cả các bên tham gia thị trường.

“Từ người cấp vốn, nhà sản xuất, nhà cung ứng lao động, người kinh doanh, người tiêu dùng,… đều được hưởng lợi. Cạnh tranh bình đẳng ở một góc độ nào đó cũng giúp nền kinh tế trở nên năng động, tăng trưởng bền vững hơn” - ông Nguyễn Đình Cung nhấn mạnh.

Thông thường, theo cơ chế thị trường, những doanh nghiệp có sản phẩm chất lượng, phục vụ người tiêu dùng tốt nhất sẽ nhận được sự quan tâm, đồng thời cũng là những DN có cơ hội tiếp cận được với nguồn vốn, đất đai hiệu quả nhất. Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế cho rằng, trên thực tế, tại Việt Nam, nhiều DN có sản phẩm không tốt nhất, nhưng người tiêu dùng vẫn buộc phải dùng sản phẩm của họ, do những thâu tóm độc quyền hay một sự “liên kết ngầm” nào đó. Đó là sự cạnh tranh không lành mạnh, không những không khuyến khích sự phát triển của KKTT mà còn làm kìm hãm sự phát triển của KKTT.

Người tiêu dùng và doanh nghiệp bị ảnh hưởng

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, cạnh tranh không bình đẳng thời gian qua xuất hiện khá phổ biến tại Việt Nam. Không chỉ các DN vi phạm mà nhiều cơ quan nhà nước cũng vi phạm nguyên tắc cạnh tranh.

TS Trịnh Anh Tuấn- Phó Cục trưởng Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng- Bộ Công Thương lấy dẫn chứng: Năm 2008, 19 DN bảo hiểm (chiếm 99,79% thị phần trên thị trường bảo hiểm vật chất xe ô tô tại Việt Nam) đã ký kết “Bản thỏa thuận hợp tác giữa các DN bảo hiểm trong lĩnh vực bảo hiểm xe cơ giới” và “Điều khoản biểu phí bảo hiểm vật chất xe ô tô”. Hành vi này đã làm tăng mức phí bảo hiểm xe cơ giới khoảng 15% so với mức trước đó.

Theo Bộ Giao thông Vận tải, số lượng xe ô tô lưu hành tại Việt Nam vào thời điểm năm 2008 là 1.037.185 xe, trong đó có khoảng 20% số xe mua bảo hiểm xe cơ giới, bảo hiểm tự nguyện. Với mức phí như trên, người dân phải trả thêm chi phí khoảng trên 300 tỷ đồng. Đây là số tiến rất lớn mà đáng lẽ người dân không phải gánh chịu nếu không có việc các DN bảo hiểm câu kết với nhau, cạnh tranh thiếu bình đẳng.

Bên cạnh đó, theo ông Trịnh Anh Tuấn, rất nhiều cơ quan nhà nước thời gian qua cũng vi phạm chính sách cạnh tranh bình đẳng. Điển hình như việc Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội đề nghị các trường học chỉ nên tham gia bảo hiểm với 5 DN bảo hiểm; UBND tỉnh Nghệ An và một số huyện của tỉnh Hà Tĩnh ban hành văn bản yêu cầu các cơ quan, đơn vị, người dân địa phương ưu tiên sử dụng một số loại bia; UBND tỉnh Quảng Nam yêu cầu các cơ quan nhà nước tại địa phương chỉ được sử dụng xi măng của một đơn vị DN…

Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh- nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho rằng: Một khi thị trường vẫn được điều tiết bằng mệnh lệnh hành chính thì sẽ không có một môi trường kinh doanh bình đẳng cho các DN. Không có một nền KKTT theo đúng nghĩa.

Kỳ II: Hóa giải bằng Luật Cạnh tranh (sửa đổi)